Trzeszczące kolana
Czerw 25, 2014 Choroby narządu ruchu
Bakterie te mogą być przyczyną groźnych dla życia i zdrowia chorób, takich jak:
- zapalenie płuc
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
- sepsa.
Z ich powodu co roku na świecie umiera około 1,6 miliona osób.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) umieściła infekcje pneumokokowe, obok malarii, na pierwszym miejscu listy chorób zakaźnych, których zwalczaniu oraz zapobieganiu należy nadać najwyższy priorytet. Ciężki przebieg infekcji pneumokokowych grozi osobom starszym i przewlekle chorym, a także dzieciom. Niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia ze strony tych bakterii wynika m.in. z ich wyjątkowej zjadliwości oraz powszechności występowania. W ostatnich dekadach rośnie zapadalność na choroby pneumokokowe oraz oporność bakterii na antybiotyki.
Pneumokok (łac. Streptococcus pneumoniae) to bakteria otoczkowa, zwana również dwoinką zapalenia płuc. Głównym czynnikiem zjadliwości pneumokoka jest otoczka polisacharydowa o własnościach, które ułatwiają jej przenikanie do krwi i płynów ustrojowych, prowadząc do poważnych inwazyjnych zakażeń. Pneumokoki pierwszy raz opisał Ludwik Pasteur w 1881 roku. Od tego czasu zbadano ponad 90 typów serologicznych pneumokoków. Spośród nich 10 najczęstszych jest odpowiedzialnych za około 62% inwazyjnych chorób pneumokokowych.
Epidemiologia i drogi zakażenia
Zakażenia pneumokokowe są rozpowszechnione na całym świecie. Najczęściej przybierają postać bezobjawową, bądź infekcji górnych dróg oddechowych. Po przejściu infekcji wywołanej określonym serotypem pneumokoka uzyskuje się na niego wieloletnią odporność.
Poziom nosicielstwa pneumokoków jest wysoki i waha się od 5–10% u zdrowych dorosłych, do 20–60% u zdrowych dzieci. Bakterie te bytują najczęściej w jamie nosowej i gardle. Do infekcji dochodzi drogą kropelkową lub poprzez kontakt bezpośredni. Nie u każdego nosiciela występują objawy chorobowe.
Pneumokoki mogą jednak zaatakować nosiciela z opóźnieniem, w momencie osłabienia układu odpornościowego, np. po przejściu lub w trakcie grypy. Bezobjawowi nosiciele zarażają również osoby ze swojego otoczenia.
Pneumokoki są poważnym czynnikiem wywołującym bakteryjne zapalenie płuc u dorosłych, w 7% przypadków kończące się śmiercią. Szacuje się, że pneumokoki te odpowiedzialne są też za 50% bakteryjnych zapaleń opon mózgowo-rdzeniowych w tej grupie osób, ze śmiertelnością wynoszącą nawet 30%.
Grupy ryzyka
Są to osoby po 65. roku życia, cierpiące na choroby przewlekłe, w tym układu oddechowego, sercowo-naczyniowego i cukrzycę, a także dzieci poniżej 2. roku życia. Przebieg chorób pneumokokowych u pacjentów z tych grup jest cięższy, ponieważ ich układ odpornościowy jest osłabiony, bądź nie w pełni wykształcony.
Pneumokoki wywołują infekcje o różnym stopniu zagrożenia. Można je podzielić na zakażenia nieinwazyjne i inwazyjne.
Mniej groźne, ale częściej występujące zakażenia nieinwazyjne oznaczają infekcje, w których bakterie występują w obrębie danego organu, np. kolonizując błonę śluzową, i obejmują m.in.:
- zapalenie zatok
- zapalenie ucha środkowego
- zapalenie płuc
- zapalenie spojówek
Inwazyjne zakażenia pneumokokowe są znacznie groźniejsze. W ich przypadku bakterie z układu oddechowego przedostają się do krwi (tzw. bakteriemia) lub innego płynu ustrojowego. Następnie, infekcja pneumokokowa może rozprzestrzenić się, atakując różne organy i powodując choroby skutkujące poważnymi powikłaniami lub nawet śmiercią. Należą do nich:
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
- posocznica (sepsa)
- zapalenie płuc z bakteriemią
- zapalenie wsierdzia
- zapalenie otrzewnej oraz inne.
Leczenie i zapobieganie
Za najlepszą metodę leczenia zakażeń pneumokokowych uważa się antybiotyki. Jednak powszechne ich stosowanie powoduje narastającą w ostatnich dekadach oporność pneumokoków na większość stosowanych antybiotyków. Postępuje ona jeśli chodzi o liczbę opornych szczepów bakterii i nieskutecznych leków oraz zasięg geograficzny.
Rosnąca oporność bakterii na ten typ leczenia przesunęła ciężar zainteresowania w kierunku profilaktyki. Za najlepszą metodę zapobiegania infekcjom pneumokokowym uważa się szczepienia profilaktyczne.
Obecnie dostępne szczepionki, w zależności od rodzaju, zapewniają ochronę przed 7, 10, 13 (szczepionki skoniugowane przeznaczone dla dzieci od 6. miesiąca do 5. roku życia). A nawet przed 23 szczepami pneumokoków (szczepionka polisacharydowa, którą stosuje się wśród osób powyżej 2. roku życia z grup ryzyka). Mają one wysoką skuteczność oraz niewielką liczbę przeciwwskazań. Szczepienia przeciwko pneumokokom są zalecane przez wiodące instytucje zdrowia publicznego, w tym WHO oraz Głównego Inspektora Sanitarnego w Polsce.
Pneumokoki a grypa
Związek pomiędzy grypą i zakażeniami pneumokokowymi jest uznanym faktem medycznym i epidemiologicznym. Infekcje wirusowe sprzyjają bowiem wtórnym zakażeniom bakteryjnym o ciężkim przebiegu. Podczas każdej pandemii w XX wieku to właśnie powikłania pogrypowe wywołane przez pneumokoki stanowiły najczęstszą przyczynę zgonów. Podobną sytuację obserwujemy w przypadku zwykłej, sezonowej grypy. Dzięki szczepieniom przeciw pneumokokom można zapobiec wtórnym zakażeniom tymi bakteriami, czyli potencjalnie groźnym powikłaniom pogrypowym.
Osłabiony grypą organizm nie jest w stanie bronić się przed bakteriami z otoczenia bądź tymi, których jest nosicielem. Szczególnie narażone na powikłania i ciężki przebieg choroby pneumokokowej są te osoby, których układ odpornościowy jest niedojrzały, osłabiony ze względu na wiek bądź współistniejące choroby przewlekłe.
Najczęstszym powikłaniem pogrypowym jest zapalenie płuc. Zazwyczaj jest ono spowodowane wtórnymi zakażeniami bakteryjnymi. Pneumokoki stanowią poważny czynnik wywołujący tę chorobę u osób dorosłych. To właśnie one są przyczyną ponad 30% pozaszpitalnych i prawie połowy szpitalnych zapaleń płuc u osób dorosłych. Najbardziej zagrożone pneumokokowymi powikłaniami grypy są osoby starsze i cierpiące na przewlekłe choroby serca, płuc oraz cukrzycę.
Pneumokoki a grypa A/H1N1v
W obecnej sytuacji epidemiologicznej znacząco rośnie ryzyko zachorowania na grypę wywołaną pandemicznym wirusem A/H1N1v oraz wystąpienia groźnych powikłań. Podczas epidemii grypy, szczepienia przeciw pneumokokom uważane są za skuteczną profilaktykę zakażeń pneumokokowych, a także metodę zmniejszenia liczby zachorowań i przypadków śmiertelnych.
Szczepionka polisacharydowa przeciw pneumokokom dla dorosłych może być podawana przez cały rok, także razem ze szczepionką przeciw grypie. Wyniki badań klinicznych wykazują, że jednoczesne zaszczepienie się przeciw grypie i pneumokokom daje dodatkowe korzyści. Najważniejszą z nich jest znaczący wzrost skuteczności tych szczepień w redukcji ryzyka hospitalizacji z powodu zapalenia płuc. A także obniżenie zagrożenia śmiercią wśród osób w podeszłym wieku z przewlekłymi chorobami płuc.
Czynniki ryzyka wystąpienia inwazyjnej choroby pneumokokowej
- wiek powyżej 65. roku życia oraz poniżej 2. roku życia
- przewlekłe choroby: serca, płuc, wątroby, cukrzyca
- picie alkoholu
- palenie papierosów
- zaburzenia odporności, m.in.: zakażenie HIV/AIDS, choroba nowotworowa, stan po transplantacji narządów lub szpiku, anemia sierpowata, leczenie immunosupresyjne
